Աղջիկը նամակ գրեց իր ընկերոջը։ Կարծում եմ, որ անձրև է գալիս։ Նա փորձեց թողնել ծխելն ու խմելը։ Ուզում ես գնա՞լ։ Սե՛մ, բա՛ց պատուհանը։ Նա ստիպեց ամուսնուն լվանալ մեքենան։ Պետրոսի հարևանը ցանկապատը կարմիր ներկեց։ Հայրս քոնից զիլ դեմք է։ Մերին բրոնզ տարավ, Պետրոսը՝ արծաթ, իսկ Ջեյնը՝ ոսկի։ Իգուասուն մե՞ծ երկիր է, թե՞ փոքր։ Ո՛չ Պիտեր Սմիթը, ո՛չ Մերի Բրաունը չէին կարող ընտրվել։ Գաղափար չունեին՝ ով է դա գրել։ Ինչի՞ն ես նայում։ Ի՞նչ ես կարծում, ե՞րբ կկարողանաս գալ։ Նա մեքենա գնեց, իսկ նրա եղբայրը` ընդամենը մոտոցիկլետ։ Պետրոսը և Մերին գրկախառնվեցին, ապա դուրս եկան սենյակից։ Նա մազերը հարդարած պիտի լիներ, բայց ինչ-ինչ պատճառով այդ օրը չէր հարդարել։ Չէի կարողանում հասնել նրան, քանի որ չափազանց արագ էր վազում։ Այս նամակը Պետրոսից է և այն երեկ են բերել։ Նա մեծացել է Փարիզում՝ Ֆրանսիայի մայրաքաղաքում։

Մհեր Իսրայելյան, «Ես եմ աշխարհի թագավորը», Երևան, Անտարես, 2019 (հատված վեպից) ԺԳ.Կերպարանափոխված արշավանք եղջերուների ձնասահնակի վրա Մեր տոհմածառի թելը երևի կտրվեր, եթե չլիներ Աղավնի տատս, միակ կինարմատը, որ միաձուլվել էր մեր ցեղին ու դարձել տոհմածառի զարդը, մեզ իրավունք տալով հենց իրեն ընծայելու պատվավոր նախատատի տիտղոսը։ Առանց նրա այդ երերուն ծառը վայրի հողմերի հարվածով պարզապես արմատախիլ կլիներ ու ժամանակի ձեռամբ կդառնար հող: Եթե իր երկու որդիներին եղջերուների թե շան ձնասահնակին դրած չտաներ հասցներ Սիբիրի հեռուները, պապս հազիվ թե ապրելու ուժ գտներ: Տոհմածառի պատմությունն էլ գիսաստղի հետագծի նման կանհետանար սիբիրյան անսահմանության մեջ ու թե տղա ես՝ գնա պոչը գտի: Տատիս առասպելական արշավը պատահել է, թե չի պատահել, չգիտենք: Եթե պատահել է, ձնասահնակը եղջերուներն են տարել, թե՞ շները: Մենք չգիտենք, պապիս չգործած հանցանքի արդարացման ջանքերից հուսահատ տատիս ցասումը ժայթքե՞լ է պետական անվտանգության պետի քառակուսի գլխին, թե չի ժայթքել: Չգիտենք այդ նույն պետը, որ հայտնի է դարձել իր մարդակերությամբ, մեղքերը ի վերջո քավե՞լ է, թե չի քավել: Այն պահին, երբ ճակատագրի անողոք հեգնանքով հանգրվանել է Իսրոյի ճամբարում, տեսնես ին՞չ է մտածել Աստծո գոյության ու Աղավնի տատիս անեծքների մասին: Իսրոն նրան ներե՞լ է, թե չի ներել: Շատ բաներ չգիտենք: Այս մասին պատմությունը ժլատաբար լռում է: Հետո ի՞նչ, որ մի ամերիկացի ցնդած հետախույզ իր հիշատակարանում նման …

NN Երբ սկսեց աշխատել, շատ զարմացավ, որ չի զգում ինքն իրենից ակնկալվող դիմադրությունը։|| Ո՞րն է այդ փոփոխության պատճառը։|| Թերևս առանց ջրի մնալու վախը կամ կնոջ նկատմամբ ունեցած պարտավորությունը...|| Բայց գուցեև պատճառը աշխատանքի բնո՞ւյթն է։|| Հիրավի, աշխատանքը մարդուն օգնում է հաշտվել սուրացող ժամանակի հետ նույնիսկ այն դեպքում, երբ այն աննպատակ է թռչում։|| Մի անգամ «Միոբիուսի ժապավենը» նրան տարավ ինչ-որ դասախոսության։|| Վայրը, ուր տեղի էր ունենում այդ դասախոսությունը, ցանկապատված էր երկաթե ցածրիկ ու ժանգոտած ցանցով, որից այն կողմ թափված թղթի կտորները, դատարկ տուփերը, անհայտ նշանակություն ունեցող փալաս-փուլուսը բոլորովին ծածկել էին գետինը։|| Նախագծողի խելքին ի՞նչ էր փչել այստեղ վանդակապատ դնել...|| Եվ ասես տարակուսանքով լի նրա այդ հարցին պատասխանելու համար հայտնվեց հնամաշ բաճկոնով մի մարդ, որը կռացավ երկաթե ցանկապատի վրա ու մատներով քերեց...|| «Միոբիուսի ժապավենը» շշնջաց, թե այդ մարդը հագուստը փոխած ոստիկան է։|| Առաստաղին տարածվեցին անձրևաջրի սրճագույն հետքերը, որոնք շատ խոշոր էին...|| Եվ այս իրադրության մեջ դասախոսն ասաց. «Աշխատանքի նկատմամբ գերակշռության այլ ճանապարհ չկա, քան ինքը՝ աշխատանքն է, ոչ թե ինքնին աշխատանքն է արժեք ներկայացնում, այլ աշխատանքով աշխատանքը հաղթահարելը, աշխատանքի ճշմարիտ արժեքը կայանում է նրա ինքնաբացասման մեջ»։|| Ականջ ծակող մի սուլոց լսվեց։|| Մատները բերանը խցկած ինչ-որ մեկը պայմանական ազդանշան էր տալիս։|| Ավազով լի զամբյուղները դուրս քաշելուն ուղեկցող անհոգ աղմուկ-աղաղակը փոսին մոտենալով աստիճանաբար լռեց։|| Եվ …

Սկզբում Նվարդին թվաց՝ հայ-հայա ուշքը կգնա։ Ռուբենը խրվել էր մեջն ու Գեղարքունիքի ճռռան օդերը թոքերը մխած՝ գրմռում։ Նվարդը գործով էր եկել Հայաստան. տեղի կենսաջրերի նմուշներ պիտի վերցներ, բայց խոտի դեզերին պառկած մոռացումի մի պահ իջավ հոգու վրա։ Գլուխը ետ տարավ ու հոգոցը փոքր կվարտայով բարձրացրեց ռեից լյա բեմոլի։ Ռուբենը միանգամից րոպեյում 53 զարկից անցավ 68 զ/ր-ի, մի փոքր թեքեց անկյունագիծը, սամթը կարծես բռնեց, մտքում ինքն իրեն շնորհավորեց, հապա որոշեց, որ դիրքափոխի ժամանակն է։ Բարձրացավ Նվարդի ջանից՝ ուղիղ անկյան տակ շարունակելու։ Նվարդը փորձեց կենտրոնանալ իրերի նոր դասավորվածության վրա, բայց մտքերը չհնազանդվեցին. սխալմամբ տեղափոխվեց քիչ ավելի հեռու անցյալ, քան պետք էր։ Ներքին աչքով ընկավ Ռուբենը մի հինգ-վեց տարեկանում՝ հարևանի բոստանից ցոգոլ գողանալիս, համարյա բռնվեց, թռավ չափառների վրայով, ոնց-որ թե ճղեց աջ ծունկը. Նվարդը բացեց աչքերը, նայեց տղայի ծնկին, փորձեց գտնել սպին։ Չգտավ։ Ետ փակեց աչքերն ու ուղևորվեց ավելի մոտ անցյալ։ Քթին շեռահոտի ու սառնության հոտ խփեց. տեսավ Ռուբենին՝ մի քանի աղոտ դեմքեր շուրջը, Այգուտի դպրոցի զուգարաններում ծխելիս։ Ծխել ուզեց։ Բացեց աչքերը, նայեց կողքի քարին գցած սիգարոններին ու սկսեց քաղցր մամլվել, կամակոր պրկվել ու կակղել։ Տղան սրանից տակնուվրա եղավ։ Պահի տակ զգաց, որ պատրաստ էր սեփական սիրտը պոկել, տժվժիկ սարքել ու կերակրել Նվարդին։ Էս տեսակ խևություն երբեք մտքով չէր անցել։ Նվարդը հիմա մարմնի …

Գիշերը մտադրվել էր հանգստյան կիրակին քնել մինչև կեսօր: Առաջին խանգարողն աղբի մեքենան էր, որի զնգզնգոցն արձագանքեց ուղեղում, գանգի պատերին զարկվելով ելք որոնեց, բայց չգտավ ու մագնիսի պես կպավ արկի բեկորին: Շանթված ցատկեց տեղից, փակեց պատուհանի բաց փեղկն ու թրմփալով կրկին անկողնու վրա ընկավ: Մեքենան վաղուց հեռացել էր, բայց ձայնն ականջների մեջ դեռ տժժում էր, ցավն ասես դանակ էր, որ գլուխը փորձում էր երկու մասի կիսել: Հանեց շապիկն ու շատ պինդ ճակատին կապեց՝ ականջներն էլ թողնելով գործվածքի տակ: Հետո սկսեց մեդիտացիայի պես մտքում կրկնել. «Կանցնի, հիմա կամաց-կամաց կանցնի, ու դու կքնես, կքնես, կքնես…»: Երկրորդը Արարատյան դաշտի բարիքները բեռնած հին Մոսկվիչն էր, որի վրա միակ նոր ու առողջ սարքը ազդանշանն էր: Հատուկ ձայն, որը ճանաչում էին թաղի բոլոր բնակիչները: Արտակը հավանում էր հիսունն անց ամուսիններին, հասարակ-համակրելի մարդիկ էին, բայց այդ առավոտյան պատրաստ էր սպանել երկուսին էլ: Ո՛չ փակ պատուհանը փրկեց, ո՛չ ճակատին կապված շապիկը: Նա այս անգամ, առանց անկողնուց վեր կենալու, մահճակալի կողքին դրված պահարանի դարակից ձեռքով շոշափեց գտավ ցավազրկողը, բաժակով ջուրն ու երկու կումով կուլ տվեց: Հետո նույն դարակից բամբակ հանեց, մատներով տրորեց, գնդիկներ սարքեց ու ճակատին կապված շապիկը դեն շպրտելով՝ ականջների մեջ խցկեց: «Կանցնի, հիմա կամաց-կամաց կանցնի, ու դու կքնես, կքնես, կքնես…»: Այնքան շուռումուռ եկավ անկողնում, որ գնդիկներից մեկն ընկավ …

Բլրագագաթը ոչ հայերինն էր, ոչ էլ ադրբեջանցիներինը, ու երկու կողմն էլ չէին փորձում մոտենալ բլրին, քանի որ կրակոցներից ու ռմբահարումից էնպես էր քրքրվել, որ ողջ վերադառնալու շանս չկար՝ վերադարձողներն էլ կամ անմիջապես հոգեխանգարվում էին, կամ մեկ շաբաթվա մեջ անհայտ հանգամանքներում մահանում: Խրամատներում պառկած զինվորները ամեն օր սպասում էին, թե ինչպես մահը կայցելի բլրի փեշերին ու կհռհռա հերթական ճակատագրի կործանման վրա: Չաստերում հայերը հայերին էին սպանում, ադրբեջանցիները՝ ադրբեջանցիներին, իսկ զինվորական դատախազությունն էլ սպանությունների բացահայտման տակից դուրս գալու համար նորանոր ինքնասպանության վարկածներ էր մոգոնում: Ադրբեջանցիների հորինած վարկածները կայծակնային արագությամբ հասնում էին հայերին, իսկ հայերինը՝ ադրբեջանցիներին, ու այդպես փորձի փոխանակմամբ երկու երկրների ռազմական ոստիկանությունները իրենց հասարակություններին ներկայացնում էին ինքնասպանության հոլիվուդյան նորանոր սցենարներ: Զոհերի ծնողներից ոչ բոլորն էին հավատում դատախազության վարկածին, իսկ նոր մեռելները բերում էին հին անպատասխան հարցեր: Բլրագագաթի անունն էլ էին հայերն ու թուրքերը նույն կերպ անվանում՝ «Ղախպի Չուլքի»: Բլուրը էնքան անմեղ արյուն էր տեսել, որ լանջերի խոտը տեղ-տեղ կարմիր էր աճել, բլրի երկու կողմերի վրա հոսող առուն էլ ոչ միայն կեղտի գույնի էր, այլև չթաղված դիակի հոտ էր բուրում: Հիմա որևէ մեկը չի կարող հաստատ ասել, թե որ կողմի մտքով անցավ բլրի վրա բարձրացնել առաջին զոհին, սակայն արդեն քանի տարի, իրար հերթ չտալով, ադրբեջանցիներն ու հայերը այն օգտագործում էին որպես իրենց …

Լուիզիանայի գրական փառատոնը Բյուրակն Իշխանյան Գնացքում ինչ լեզու ասես չէի լսում. շվեդերեն, հոլանդերեն, անգլերեն, գերմաներեն: Հաշվի առնելով, որ Շվեդիայից եկող, օդանավակայանով անցնող ու գլխավոր կայարանով անցնող գնացքն էր, պիտի որ զարմանալի չլիներ ուղևորների բազմազանությունը: Ու հաշվի առնելով, որ ընդհանրապես մարդիկ գնացքներում կարդում են, պիտի որ ուշադրություն չդարձնեի, որ բոլոր լուռ ուղևորները կարդում են: Բայց երբ հասանք Հումլեբեք կայարան, գնացքը գրեթե դատարկվեց, ու մարդկանց հոսքը շարժվեց մի ուղղությամբ. դեպի Լուիզիանա ժամանակակից արվեստի թանգարան, որտեղ մոտ կես ժամից գրական փառատոնի վերջին օրն էր սկսվելու: Կոպենհագենից 50 կմ հյուսիս Լուիզիանա ժամանակակից արվեստի թանգարանում 2010 թվից ամեն տարի անցկացվում է Լուիզիանայի գրական փառատոնը: Ես հասա փառատոնի չորրորդ՝ վերջին օրը՝ օգոստոսի 23-ին: Գրական փառատոնին Եկել էի հիմնականում իռլանդացի գրող Քոլմ Թոբինին տեսնելու համար. գրողների ողջ ցանկից միայն նրա գրքերից էի կարդացել: Բայց քանի որ երկար ճանապարհ էի անցել ու մուտքի տոմս գնել, մյուս գրողների հետ հանդիպումներին էլ եղա: Յան Լիանկե և Լեոնարդո Պադուրա Յան Լիանկեն չինացի գրող է, նրա հայտնի գրքերից մեկը կոչվում է «Լենինի համբույրները»: Ասում են՝ գրում է ժամանակակից աշխարհում Չինաստանի ունեցած դիրքի մասին: Լեոնարդո Պադուրան կուբացի է: Դետեկտիվներ է գրում: Բեմում լեզվական խառնաշփոթ. լրագրողը Պադուրայի հետ խոսում էր իսպաներեն, հետո հարցերն ու Պադուրայի պատասխանները հենց ինքը թարգմանում դանիերեն: Թարգմանչուհին դանիերենները Լիանկեի համար …

Մտածում եմ՝ Ադամի ու Եվայի վտարումը Եդեմական այգուց (դրախտից), նրանց տեղափոխումն այլ վայր, ուր շրջակայքն այլևս բարեկամական չէր, այլ խիստ թշնամական, ուր իրենց հացը պիտի տանջանքով վաստակեին, նույն մոլորակի սահմաններում չէր, որ կատարվեց: Եդեմն այլ մոլորակ էր, աքսորավայրը՝ այլ, այսինքն՝ այս, ուր այժմ էլ բնակվում ենք, բայց միշտ նայում ենք երկինք՝ բնազդում դրոշմված հիշողությամբ Եդեմը որոնելով։ Իսկ այն չկա, Տերը պայթեցրել է կամ գուցե ամայացրել, բնակության համար անպիտան դարձրել, կամ էլ կա ու ախտահանվում է՝ նոր բնակիչներ ընդունելու համար։ Մի խոսքով՝ մենք դրա հետ էլ գործ չունենք, մերը չէ այլևս, մերը սա է՝ դժոխքը, որը, սակայն, հասցրել ենք սիրել. դեհ, շանը որտեղ էլ կապես, կապվում-ընտելանում-սիրում է։ Իրականում հեչ սիրելու բան չի. հա, էլի որ՝ կապույտ երկինք, ծովեր, անտառներ, դաշտեր: Բայց դե ի սկզբանե հո սիրելի չի՞ եղել։ Ի սկզբանե մեր ուշքումիտքն ինքնապահպանումն էր, ստամոքսը լցնելը, էդ հետո, երբ անտառից փախանք, քաղաքակրթություն ստեղծեցինք, ազատ ու համեմատաբար անվտանգ ժամանակ ունեցանք ուրիշ, անտագնապ աչքով մեր շուրջը նայելու: Իրականում՝ սարսափ է էս մեր մոլորակը, դժոխքն է, որ կա, էստեղ ապրելու բանաձևը բոլորի համար անփոփոխ միակն է՝ որսալ ու խժռել ուրիշին, արագ, քանի քեզ չեն խժռել... Հիմա, այո, հաջողացրինք փախչել անտառներից, ու միմյանց խժռելու սարսափը կարծես թե թողեցինք էնտեղ մնացածներին, իսկ մենք խժռում ենք էնտեղից …

Խաղաղ է տանը, զեփյուռն է ներս գալիս կիսաբաց օդանցքով` տատանում ծիրանագույն վարագույրը, ճանճը վարագույրից բզզալով պոկվել` կախվել է օդում, արևի շողը պատուհանի ապակին թափանցած` ճերմակ շեղբով շոշափում է շագանակագույն հատակը, փոշին բրոունյան շարժումով երևակվել է շողի թեք էկրանին, մանուշակագույն մետաքսից ծածկոցն ասես գինի լինի մահճակալին թափված, որ անկյունում հավաքվել` ծորում է գետին, պատից կախ ռադիոն խսխսան երգում է... «Սս...»... Մածուն-սխտորի հոտ կա սենյակում, խմորի հոտ, սեղանին` ալյուրի շաղք, «թաթար-բորակու» գրդնակած, կտրատած խմորն է չորանում, պատուհանի առաջ` սևին ոսկետառ «Զինգերն» է, նիկելապատ թևը պտտես` կչխկչխկա, ասեղն ուղղահայաց կպարի` գործվածք դեմ տուր... «Սսա...»... Պատուհանագոգին Թումանյանի հատորն է` «Նեսոյի քարաբաղնիսը», «Ձախորդ Փանոսը», «Սուտլիկ որսկանը»... Մյուս պատուհանագոգին` սադաֆանախշ թառն է, ծնգացնես` պապն այնտեղ կլսի, կուրախանա... «Սսատ... »... Ի՞նչ ձայն է... Դրսից է, փակի՛ր կիսաբաց եղած դուռը, թող չխաթարվի սենյակի անդորրը... «Սատանան այնտեղ պարահանդես է տոնում... »... Այ քեզ բան... Ի՞նչ է... Ինչ է՝ ինչ է... Մեֆիստոֆելի մեներգն է «Ֆաուստ»-ից... երևի հարևան տանից է կամ փողոցից... Դե փակի՛ր դուռը վերջապես... Չէ՞... Ինչո՞ւ... Ուզում ես դո՞ւրս գալ... Արդե՞ն... Լավ, դուրս արի, բայց պատրա՞ստ ես, կարծում ես հե՞շտ բան է տանից դուրս գալը... Դուռը բանալիով մի՛ փակիր, հանկարծ բանալին կկորցնես` վերադարձդ կդժվարանա... Կողքո՛վ, կողքո՛վ, շրջանցի՛կ, հեռո՛ւ, չսայթաքե՛ս, զգո՛ւյշ... Շանը` կողքով, կատվին` կողքով, առնետին` կողքով, օձին, գայլին, արջին` …

NN Մոտիկ ծառի սեղմ փչակը կանացի ամոթույքի էր նման։|| Ծառը ցանկանում է։|| Թեև, ինչո՞ւ ոչ։|| Ի՞նչ իմանաս` մարմնական կյանքում բավարարում չստացած մեկի հոգին չէ՞, որ ծվարել է ծառի մեջ ու իր անհագուրդ կրքի կարոտով ներսից փչակել բնափայտը։|| Իսկ դիմացի սարալանջի ծառերը հեռվում չեն զատվում միմյանցից, գունային բծեր են` կանաչ, դեղնականաչ, դեղին, դեղնակարմիր...|| Նաև` ներս ընկած գորշավուն բծեր հատած ծառերի տեղերում։|| Լանջի մեջտեղով, վարից վեր անցնող խոր փլուզվածք կա` կապտասև մեծ ճաք` կարմրաշեկ քարակույտերով շուրթված,– սարն է՞լ է ցանկանում,– ճաքից ոչ հեռու` տապալված հոսանքակիր աշտարակ, որը թեք ընկած վիթխարի սև ագռավ է հիշեցնում։|| Ապա` դարձյալ կանաչ, դեղնականաչ, նաև գորշավուն բծեր։|| Ցածում գետի պողպատագույն ժապավենն է, գետափի դարավանդին` եկեղեցի, որն իր հավաք գծագրով կտրատում է լանջի գունագեղ պատկերը. վարդագույն պատեր, վերձիգ գմբեթ, կամարաձև շքամուտք, դեպի խճուղին իջնող արահետ...|| Վերջ, կտավին այսքանը բավական է։|| Գորշավուն բծերին կարելի է գույն տալ, տապալված աշտարակը կարելի է չպատկերել, կարելի է չտեսնել նաև ասֆալտապատ խճուղին։|| Կարելի է։|| Իսկ եկեղեցին, օ՜, եկեղեցին...|| Առավոտյան ստվերն այս կողմում է, կեսօրից հետո` այն, առավոտյան նկարես` ուրիշ է, ցերեկով` ուրիշ, երեկոյան` ուրիշ, գիշերով` ուրիշ ու ուրիշ, երբ էլ նկարես` ուրիշ է, մինչև վրձինը տանես-բերես` արդեն ուրիշ է եկեղեցին, օ՜, եկեղեցին...|| Թքած։|| Ինչո՞ւ նկարես` ուրիշ լինի, թե չլինի ուրիշ, ի՞նչ նոր բան է …